Çocukları Yalan Söyleyen Aileler İçin Yardım

Çocukların Büyüme Evrelerine Göre Yalan Söyleme Davranışının Analizi – Anne Babalar İçin Bir Yardım Kılavuzu

Son zamanlarda benimle görüşen ailelerden birkaçında çocuklarda yalan söyleme konusu gündeme geldi. Çoğu kez aileler çocukları için endişeleniyor ve ne yapacaklarını bilemiyorlar. Bu hafta konuşmak istediğim konu, yalan söylemenin normal büyüme sürecinin bir parçası olması, nedenleri ve çocuklara ilk andan itibaren dürüst olmayı öğretmek için neler yapabileceğimiz.

4929686071_e4e0baa8e5_z (1)

Çocuklar Neden Yalan Söyler? Bizler Neden Yalan Söyleriz?

Büyükler hangi sebeplerle yalan söylüyorlarsa çocuklar da benzer sebeplerle yalan söyler:

– Başımızın derde girmemesi için mesela annemizin en sevdiği tabağı kırdığımızda azar işitmemek için yalan söyleriz.

– Bir diğer neden kişisel çıkar elde etmektir. Okul çağındaki bir çocuk, akraba ziyaretine gitmeyip arkadaşını görmeye gitmek için “Arkadaşımla birlikte yapmamız gereken bir ödev var” diyebilir.

– Kardeşlerin dayanışma duygusuyla birbirlerini korumak için yalan söylediğine sık sık rastlarım.

– Bazı gençler başkalarını etkilemek için başarıları ve becerileri konusunda yalan söylerler.

– Evde sarhoş bir baba varsa, çocuk hayatının zor olan gerçekliğiyle başa çıkabilmek için arkadaşlarına neden evine gelemeyecekleri konusunda yalan söyleyebilir.

– Odasında ders çalıştığını söyleyip bilgisayarda oyun oynayan bir çocuk bağımsız bir birey olma yolunda deney yapıyordur.

– Bazen karşımızdakinin moralini düzeltmek için yalan söyleriz, örneğin ağır hasta biri size “nasıl görünüyorum?” diye sorarsa gerçeği biraz yumuşatarak “Kendini çok kötü hissediyor olabilirsin ama o kadar kötü görünmüyorsun” diyebiliriz.

Gelişim Evrelerine Göre Yalan Söyleme Davranışı

Çocuklar gerçek ve yalanla ilgili deney yapmaya çok küçük yaşta başlarlar ve gelişim dönemleri boyunca da bu deneyleri sürdürürler. Ebeveynlerin bu deneylere çocukların yaşına uygun bir şekilde yaklaşması gerekir.

1-3 Yaş Arası Çocuklara Doğru Söylemeyi Öğretmek İçin Ebeveynlere Öneriler

Çocuklar 1 yaşından 3 yaşına kadar olan sürede konuşma ve hareket becerilerini geliştirir ve bağımsız olmayı keşfetmeye başlarlar. Aynı zamanda, henüz hayal, arzu ve gerçeği birbirinden tam ayıramadıkları için gerçek anlayışları da son derece bulanıktır. Güçlü duygular yaşadıklarında kolayca gerçek dışı şeyler söyleyebilirler. Çocuğunuzun yaptığı şey aslında yalan söylemekten çok hangisinin daha çok kabul gördüğünü anlamak için alternatif gerçeklerle oynamaktır.

Tanıdığım bir çocuğun gece yatağını ıslatıp sabah, “Ben yapmadım, kuzenim yaptı” dediğini görmüştüm. Çocukların kafasında yalan kavramı yoktur. Dolayısıyla, durumun gerçeğini görmek ve bundan korkmamak için yardıma ihtiyaçları vardır.

Bu küçük kıza şöyle bir şey söylemek faydalı olabilir: “Sence öyle mi? Yatağına ve pijamalarına bak, pijamaların ıslak değil mi? Bence sen yapmış olmalısın çünkü dün gece bu yatakta yatan sendin.” Sonra da öyküler ve örneklerle onu yumuşak bir şekilde doğru söylemeye teşvik edebilirsiniz.

4-8 Yaş Arası Çocuklara Doğruluğu Öğretmek İçin Ebeveynlere Öneriler

4 yaşından 8 yaşına kadar çocuklarda sözel beceriler ve zihinsel kapasite gelişir, çocuklar gerçeği kendi arzularına uyacak şekilde gizleme ya da çarpıtma yetenekleri olduğunu keşfederler. “Dişlerini fırçaladın mı?” gibi bir soruya “Evet,” diye cevap verebilirler ya da “Bugün ne ödevlerin var?” diye sorulduğunda rahatlıkla “Ödevim yok,” diyebilirler. Bu gelişim evresinde, çevrenin çocuktan talepleri artar. Bu talepler çocuğa fazla geldiğinde “gereksiz” yükleri üzerinden atmak için çocuk yalana başvurabilir. Çocuklar bazen de yeni keşfettikleri bir beceri olarak nasıl sonuç verdiğini anlamak amacıyla deney kabilinden yalan söylerler.

Bu aşamada çocuğun hayatındaki yetişkinlerin her fırsatta, gerçekle yalan arasındaki farkı çok net bir şekilde açıklamaları gerekir. Yalan söylemenin niye kötü olduğunu kesin, kısa ve saygılı bir şekilde anlatın. Şöyle cümleler yararlı olabilir: “Bu söylediğin doğru gibi gelmiyor, emin misin?” “Bence atıyorsun, diş fırçan ıslak değil.” “Yalan söylemek iyi değildir çünkü insanlar bir zaman sonra yalan söyleyenlere artık inanmamaya başlar.”

9-12 Yaş Arası Çocuklara Doğruluğu Öğretmek İçin Ebeveynlere Öneriler

Çocuğunuz ergenlik yaşına yaklaştıkça genellikle özel hayat ihtiyacı artar. Aşırı karışan ve kontrolcü ebeveynler, çocuklarının yaşantılarının bazı yönlerini onların gözünden uzak tutmak amacıyla gizlediğini ya da çarpıttığını görebilirler. Çocuğunuza oynaması ve sosyalleşmesi için yeterince özgürlük verip vermediğinizi düşünün. Çoğu zaman dersler yüzünden ebeveynler büyüyen çocuklarının normal ihtiyaçlarını göz ardı edebilirler.

Çocuğunuza, gerçeği söylemek zor olduğunda bile dürüstlüğün çoğu zaman en iyi seçenek olduğuna dair kanıt sunmaya devam edin. Bu fikri desteklemek için kendi tepkilerinize dikkat etmeniz, gerçekler hoşunuza gitmediği zaman bile sakinliğinizi korumanız gerekir.

Kural ve sınırların ve bu kuralların çiğnenmesinden doğacak sonuçların net bir şekilde belirlenmesi ve nedenlerinin açıklanması, ergenliğe hazırlık açısından önemlidir. Çocuğunuzun sizinle konuşabilme zeminini kaybetmemesi ve karşılıklı güven ortamının yok olmaması için elinizden geleni yapmalısınız.

Çocuğunuzun bir yalanını yakaladığınızda sakin olun. Unutmayın, genellikle bu durum kişisel bir şey değildir; normal büyüme sürecinin bir parçasıdır. Çocuğunuz yalan söylediği için, bu hatasının bir sonucu olarak kendisine tanıdığınız bir hakkı elinden almayı düşünebilirsiniz; imkân varsa ve faydalı olacaksa bu kararınızı çocuğunuzla tartışın.

Anne Babaların Yalan Söyleme Konusunda Yaptığı Hatalar

Çocuklarının yalan söylemesi karşısında büyüklerin bazı hatalar yaptığını görüyorum:

1) Aşırı tepki göstermek çocuğu korkutur ve aranızdaki ilişkiyi zedeler. Duruma uygun olmayan, duygusal anlamda aşırı yüklü bir tepki çocuğunuzun gelecekte daha fazla yalan söylemesinden başka bir işe yaramaz, gerçek onun için acı olduğunda gerçeği söylemesini daha da zorlaştırır. Çocuğunuza ceza vermenin bir faydası olmaz.

2) Çocuğunuzun yalan söylemesini kişisel bir mesele haline getirir ve saygısızlık belirtisi olarak görürseniz, artı ve eksileri sakin bir şekilde tartışıp öğretme ve neyin kabul edilebilir neyin edilemez olduğu konusunda sınırları belirleme fırsatını kaçırmış olursunuz.

3) Bazı aileler, “Sen yalancısın, başkalarını hiç düşünmüyorsun, sadece kendini düşünüyorsun, seni kimse sevmez,” gibi şeyler söyleyerek çocuğu yaftalıyor ve geleceği hakkında felaket senaryoları yazıyorlar. Bu çok talihsiz bir yaklaşım çünkü çocuğun anne babasına inanmaktan ve öngörülerini yerine getirmekten başka pek seçeneği yok. Bu çocuğun dürüst olması demek anne babasına baş kaldırması demek. Her iki durumda da ebeveynler ilişkiyi bozmuş oluyor.

4) Bazı yetişkinler çocuklarından dürüstlük beklerken açıkça yalan söylüyorlar. Birisi aradığında, “Babam evde değil de; hiç konuşacak halim yok,” gibi ifadeler kullanıyorsanız çocuğunuza kötü örnek olursunuz. Ebeveynlerin çifte standardı olamaz; çocuklar büyükleri, özellikle de ebeveynlerini taklit ederek öğrenirler.

Ne Zaman Çocukların Yalan Söylemesi Konusunda Profesyonel Yardım Almak Gerekir?

Birkaç münferit olayı dert etmeniz gerekmez ama çocuğunuzun yalan söylemenin yanı sıra saldırgan davranış, hırsızlık vb. sorunları da oluyorsa ve kendisiyle bu konuyu konuştuğunuz halde yalan söylemeye devam ediyorsa, profesyonel yardım almanız gerekebilir.

Ayrıca, çocuğunuz sürekli belli şekillerde yalan söylüyorsa, ilgilenilmesi gereken bir duygusal sorunu olabilir. Çocuğunuzda aşağıdaki sorunlardan biri varsa, bir uzmana başvurmayı ciddi şekilde düşünmelisiniz:

  • 8 yaşında bir çocuk sürekli olarak gerçek olmayan ayrıntılı hikâyeler uydurup gerçekmiş gibi anlatıyorsa, bu durum bir uzmanın bakması gereken bir ilgi ihtiyacının göstergesi olabilir.
  • Bir çocuk özel bir nedeni olmaksızın sürekli olarak doğruyu söylemek yerine yalan söylüyorsa doğruyu yanlıştan ayırt edemiyor olabilir. Bir terapistten yardım almak çocuğun bilincini artırmak için faydalı olabilir, ayrıca çocuğun duygusal gelişimini etkiliyor olabilecek her türlü ailevi sorun veya sosyalleşme sorununun çözümüne de yardımcı olabilir.
  • Eğer çocuk taciz, istismar ya da ergenlikte karşılaşılan bağımlılıklar gibi daha ciddi bir sorunu gizlemek için yalan söylüyorsa, yalan söyleme davranışının kökeninde yatan duygusal sorunu anlamak ve çözmek için uzman yardımı gerekebilir.
  • Çocuk yalan söylediği veya başkalarından faydalandığı için hiçbir üzüntü veya pişmanlık duymuyorsa, aile bir uzmandan yardım almalıdır.

Sözlerimi bitirirken ailelere ve çocukla ilgilenen yetişkinlere şunu hatırlatmak isterim: Özellikle zor olduğu halde doğruyu söylediklerinde çocuklarınızı takdir etmek ve övmek, onları doğru söylemeye teşvik eder.

Sizin de yalan söyleme ve gerçeği gizleme davranışı hakkında paylaşmak istediğiniz hikâyeler var mı? Varsa lütfen aşağıdaki yorumlar bölümüne yazın. Aklınızda olsun: Eğer bir çocuk her zaman doğru söylemediği için endişeleniyorsanız, beni hemen arayabilirsiniz; sorunun ciddi olup olmadığını değerlendirmenize yardımcı olabilirim. Endişeleriniz varsa, beni hemen bugün, +90 538 912 33 36 numaradan arayabilirsiniz.

Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0)image:U.S. Army

İrem Bray

İrem Bray, Boğaziçi Psikoloji ve Londra Üniversitesi Psikiyatri Enstitüsü mezunu uzman bir psikolog ve deneyimli bir Aile Terapistidir. Hayatı, dünyaya vereceği armağanlarını keşfetme ve paylaşma yolculuğu olarak görür. Bireyden yola çıkarak toplumu halka halka dönüştüren projeler geliştirir. Ekibi ile birlikte son teknolojileri kullanarak aile terapistleri yetiştirir, dünyanın her yerinde yaşayan kişilerle, özellikle Türk ve Türklerle ilişkide olanlarla görüşerek birey, çift, aile, şirket gibi sistemleri iyileştirmek, geliştirmek üzere çalışmalar yapar. İrem Bray ve ekibine [email protected] adresinden veya 0090 538 912 33 36 ve 0044 738 7763244 telefon numaralarından hemen ulaşabilirsiniz.

Bunlar da hoşunuza gidebilir...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir