Hangi Anksiyete Sorunu Nasıl İyileşir?

Piskiyatrik değerlendirmelerde genel olarak Anksiyete Bozukluğu olarak tanımlanan birçok farklı durum var.  Mucizeler Ekibi’nden Piskiyatr Dr. Semiha Şen Kaya ile hangi anksiyete sorunu nasıl iyileşir konusu ile ilgili bu yazıyı hazırladık.

Sistemik Terapide Tanıların Yeri

Bizler Sistemik Aile, Çift ve Birey Terapisinde tanıları seçici bir şekilde kullanırız.  Tanılar kişinin kendisine ve etrafına etiketlerle bakmasına neden olur ve sıklıkla değişimin önüne engel olarak çıkar.  Danışman, danışan veya böyle bir tanı alan kişinin yakını  olarak farkındalık ve değişim için hizmeti varsa; ya da kişi zaten bize bir tanı ile gelmişse bu tanıların farkında olmalı ve nasıl ele alacağımızı bilmeliyiz.

Anksiyete kelimesi Fransızcadır, tıpta kaygıyı ifade eder.  Anksiyete sorunu yaşayan kişilerde ana tema, abartılı bir tehdit değerlendirmesidir; yani, kişi endişeli ve tetikte hisseder. Normal kaygı deneyimi, kişinin hayatını önemli ölçüde etkilemez ve tehdit deneyimi, başa çıkma kaynaklarının uygun şekilde seferber edilmesiyle, fiili tehlike düzeyiyle geniş ölçüde tutarlıdır.

Ankisyete sorunu ağır olsa da Sistemik Aile, Çift ve Birey Terapisinde tanıları seçici bir şekilde kullanırız.  Tanılar kişinin kendisine ve etrafına etiketlerle bakmasına neden olur ve sıklıkla değişimin önüne engel olarak çıkar.

Ancak bu durum hastalık boyutuna geldiğinde tehlike olduğundan daha büyük, kişinin baş etme gücü olduğundan daha düşük algılanır ve kaygının içeriğinde bir belirsizlik bileşeni vardır.  Bilişsel açıdan kişiler durumları gerçekte olduğundan daha tehlikeli bir şekilde yanlış anlama ve sonuçta ortaya çıkan tehdit algıları ile baş edememe etrafında döner.

Bir olay veya durum, örneğin bir sosyal fobik danışanda sosyal etkileşim, panik bozukluk tanısı olan danışanda çarpıntı veya obsesiflerde müdahaleci bir düşünce, gerçekte olduklarından daha tehlikeli olduğu gibi, özellikle olumsuz bir şekilde yanlış yorumlanır.

Bu olumsuz yorumlar, ruh hali değişiklikleri (örneğin, çok endişeli hissediyorum), fizyolojik değişiklikler (örneğin, kalp çarpıntısı) ve bilişsel değişiklikler (örneğin seçici dikkat) gibi çeşitli reaksiyonları tetikler.

Danışanlar genellikle kendileri ya da çevrelerindeki deneyimlerin algılanmasına ve tanınmasına, kendileri için tehlikeli olabileceğine inandıklarına dair yüksek bir hassasiyet gösterecektir. Dikkat, bu tür ipuçlarına hızlı ve seçici bir şekilde çekilme eğilimindedir.

Danışanlar kendini güvende tutmak için kasıtlı çabalarda bulunurlar. Endişenin bir diğer sonucu da, dikkat aralığında bir değişimdir, algı daralmıştır. Sonrasında güvenlik arayışı olan davranışları kullanma veya korkulan felaketlerin gerçekliğini test eden davranışsal deneyler yapmak gibi işlevsiz başa çıkma teknikleri eklenir. Korkulu uyaranların azaltılması veya ortadan kaldırılması için kaçınma davranışı başlar ve davranışsal repertuar daralır.

Annenin kaygılı olmasının nedenleri ve çocuğu üzerindeki etkileri ile ilgili röportaj ve videoma buradan ulaşabilirsiniz.

Panik Atak

Panik bozukluğunun temel özelliği, bedensel duyumları yaklaşmakta olan bir fiziksel ya da zihinsel felaketin bir işareti olarak yanlış yorumlama eğilimidir. Temel endişe bedensel duyumların felaketleştirilerek yorumlanması şeklinde ortaya çıkar.

Panik sorunu olan danışanlar, içlerinde fiziki felaketin iç belirtileri için kendini izlemeye eğilimlidir. Örneğin, kalp ritmindeki hafif dalgalanmaları saptayabilirler, oysa diğer insanlar bunun farkında olmaz.  Güvenlik sağlayıcı davranışlar duyguları ve zihinsel kontrolü kontrol etme çabasıdır.

Tedavi, yakın zamanda iyi hatırlanmış bir paniğin dikkatli bir şekilde tanımlanmasından sonra, panik kısır döngünün tanımlanmasından, kişinin kendi felaket inançlarına ilişkin kanıtlarının incelenmesinden ve ardından dikkatlice iç içe geçmiş tartışma ve davranışsal deneyler kullanılarak aktif olarak test edilmesinden oluşur.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)

Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) kişinin mantıksız olduğunu bildiği halde belli düşünceler ve bunu takip eden davranış kalıplarından kurtulamamasıdır. Tedavisinde önemli bir bileşen, danışanın kompulsif davranışını motive eden inançların belirlenmesidir. Danışan, motive edici inançlara dair belirgin bir farkındalığa sahip olmadan tekrarlar veya kontrol eder.

OKB’de temel endişe; kişideki bilinçaltı saldırgan düşüncelerin, görüntülerin ve dürtülerin, kendine veya başkalarına ciddi zarar verebileceğidir.  Bundan korunmak, suçluluk duymamak ister. Güvenlik sağlayıcı davranışlar; yıkama, kontrol, nötrleştirme, düşünce baskılaması, güvence araştırması, kaçınma olabilir.

Takıntılı kişi, kendilerine ne olduğu hakkında farklı bir düşünce tarzının olabileceğini anladıktan sonra değişmeyi seçmelidir.

Değişmek istediklerini söylerler ancak riski göze alamazlar.  Bu durumda OKB rahatsızlığının kişiye çıkardığı maliyet üzerinden görüşmeleri devam ettirmek gerekir. Yaşamlarında, hedeflerinde vs. neye ulaşmak istediklerini düşünmeleri istenebilir.

Sağlık Anksiyetesi: Hipokondriyazis

Şiddetli ve kalıcı sağlık kaygısının temel bileşeni ciddi, genellikle hayatı tehdit eden bir hastalığa sahip olabileceği korkusu ile meşgul olmaktır. Sağlık kaygısı, hem panik bozukluğun hem de OKB’nin özelliklerini paylaşır; ancak beklenen felaket panik ataktaki gibi yakın değildir.

Burada kişi bedenindeki değişimleri hastalığa ve acıya işaret olarak yanlış yorumlar. Sağlıkla ilgili çok fazla araştırma yapar. Kişi bedensel kontrol, kaçınma, tıbbi başvurularla güvenlik sağlamaya çalışır.

Tedavide hedef ilk odak noktası, kişinin kaygısı ve meşgul olmasının alternatif, daha az tehdit edici bir ifadesinin oluşturulmasıdır.  Bilişşsel düzeyde hasta olma korkusunu konuşmak ve kişinin kendine “Ben şimdi hasta değilim ama gelecek için büyük bir korku içindeyim.” demesini sağlamak önemlidir.

Sosyal Fobi

Sosyal fobi, başkaları tarafından olumsuz değerlendirme korkusu içerir. Sosyal kaygıyı tetikleyen durumlar çok çeşitli olabilir ve toplumda yemek yemeyi veya yazmayı, konuşmayı içerebilir. Kişi toplum içinde terleme,titreme,kızarma gibi fizyolojik tepkiler gösterebilir.

Temel özellikler, kişinin utanmasına neden olacak bir şey yapacağı veya söyleyeceği korkusudur ve başkalarının birinin performansını eleştirel olarak değerlendireceği inancıdır.

Önemli bir kavram, sosyal fobi ile çalışırken, genel anlamda kişinin dışarıdan bakıldığında hissettiği gibi endişeli görünmediğinin üzerinde çalışmaktır. Tedavi kişilerin kendileri için inşa ettikleri oldukça katı davranış kurallarının kırılmasını içerir.

Temel endişe sosyal durumlarla ilgili, başkalarının kendilerini olumsuz olarak değerlendirdiğini gösteren yanlış inançlarla bağlantılı çarpıtılmış algılar ve beklentilerdir.

Başkalarının önünde bir şeyler yapmak zorunda kalabilecekleri durumlardan kaçınma, gizlenme, kendini izleme güvenlik sağlayıcı davranışlarıdır.

Post-Travmatik Stres Bozukluğu

Türkçe adıyla Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), dehşet verici bir olay yaşayan ya da tanık olan insanların bir kısmında gözlenen ezici yanıttır. Olayın yeniden deneyimlenmesi, kaçınma ve donakalma semptomları ve belli alanlarda dikkatin aşırı artışı ile birlikte görülen özellikleri mevcuttur. Orijinal travma anıları parçalanmış ve eksiktir.

Kişinin temel endişeleri belirtilerin tekrarı (örneğin, geçmişteki görüntüler), sürekli tehdit altında olma hissi, zihinsel yenilgi veya çaresizlik duygusudur.

Düşünce bastırma, tetikleyici (hatırlatma) uyaranlardan kaçınma, başkalarından ve faaliyetlerden çekilme, tekrar eden düşünceler güvenlik sağlayıcı davranışlardır.

Travmada kendi kendinize yardım ile ilgili bir yazımı buradan okuyabilirsiniz.

Yaygın Anksiyete Bozukluğu

Patolojik olarak endişe duyan kişilerin karşılaştığı temel bir zorluk, belirsizliktir. Kişi hayatında en az iki alanda olabilecek muhtemel tehlikelerle ilgili aşırı zihinsel uğraş sergilemektedir, bu da onda tahammülsüzlük, vücut ağrıları, konsantrasyon bozukluğu, halsizlik gibi yakınmalara sebep olur. Uyku problemleri yaygındır.

Endişenin rolü danışanlara anlatılmalıdır; bir kasırgaya kapılmak gibi açıklanabilir; olumsuz düşünceler birbirini takip eder, danışanı yakalar ve süpürüp alır.

Temel endişe tehdidin fazla tahmin edilmesi, belirsizliğe dayanıklı olmama, endişeden endişelenmeyle ilgilidir.
Bu bozukuğu yaşayan kişilerde tekrar eden düşünceler, kaçınma, erteleme, potansiyel tehdide yönelik aşırı duyarlılık (“tarama”) güvenlik sağlayıcı davranışlarıdır.

Mucizeler Ekibinin Önerileri